timeline – Titus Brandsmaparochie Oss

De tijdlijn van de Titus Brandsma Parochie
Een prachtige tijdreis welke begint in 1840 toen Oss nog zo ongeveer 690 woningen en 4000 inwoners telde.

1840 – Oss heeft 690 huizen met 4.000 inwoners

1 januari 1840

In 1840 heeft de gemeente Oss 691 huizen met 4.000 inwoners. Om de ontwikkeling van de leefgebieden in de regio te zien, kunt u in de interactive topografische kaart hieronder de schuifbalk bewegen om te wisselen tussen die van 1840 en 2018. [h5p id=”2″] In 1840 is de verdeling van bewoners naar dorp/buurtschap naar aantal huizen is als volgt: Dorp/buurtschap Huizen Inwoners Oss en buurtschap Heuvel 189 1.113 Buurtschap Schaijk 66 712 Achterschaijk 22 118 Horzak 13…

1840 – Koning Willem II heft verbod op uitbreiding katholieke ordes op; Karmelieten blazen Boxmeer nieuw leven in

1 februari 1840

In 1840 heft koning Willem II het verbod op om nieuwe leerlingen (novicen) aan te nemen bij katholieke kloosters. Dat verbod goldt al sinds de Franse bezetting van Nederland door Napoleon Bonaparte en was door Willem I, de vader van de koning in daarna in standgehouden. Op dat moment telt het Boxmeerse karmelietenklooster nog maar drie paters. Maar meteen na de opheffen van het verbod melden zich nieuwe leden, en worden nieuwe kloosters gesticht, waaronder die in Zenderen in 1855 en in Oss in 1890. Die groei zal uiteindelijk aanhouden tot in de jaren 1960. Vanouds combineert de orde actief en contemplatief leven. De nieuwe kloosters zijn gekoppeld zijn aan categoriale en parochiële zielzorg en/of middelbaar onderwijs. De eigen opleiding en de wetenschappelijke vorming krijgen meer aandacht. De Karmel wordt…

1842 – Joannes Zwijsen wordt bisschop zonder bisdom

1 april 1842

Joannes Zwijsen wordt geboren op 28 augustus 1794 in Kerkdriel als eerste van 10 kinderen van een molenaarsgezin. De molenaar had van zijn vorige gestorven vrouw ook drie kinderen. Het is de periode van de Bataafse Republiek en het Franse keizerrijk, toen er nog geen Nederlandse bisdommen waren en er tussen de Hollanders en Fransen volop in Noord-Brabant gevochten werd. Op z’n twaalde moet hij naar de Franse School in Reek, een kostschool die een soort voorloper van het vmbo was. Hij loopt daar twee keer weg, maar wordt telkens door zijn vader teruggebracht. Dan volgt hij het traject dat tot priesterwijding moet leiden en in die tijd gebruikelijk was; eerst naar de Latijnse School (voorloper van het gymnasium), in Uden van 1808 tot 1810 en daarna in Helmond van 1810 tot 1813, en hij gaat studeren van 1813 tot 1817 aan het grootseminarie van Herlaer in Sint-Michielsgestel. Zijn werk als pastoor begin hij in de parochie van ‘t Heike (de Sint-Dionysiusparochie) in Tilburg. Daarna wordt hij kapelaan in Schijndel, en in 1828 pastoor in Best. Daar laat hij zien naast zachtmoedig inderdaad ook ‘sterk’ op te kunnen treden toen hij de discipline bij het kerkkoor streng aanpakte. In 1829…

1850 – Machtsstrijd Karmelieten in Boxmeer rondom groei en uitbreiding naar Zenderen

1 januari 1850

Richting de opheffing van het uitbreidingsverbod door koning Willem II in 1840 groeit ook het Karmelietenkooster in Boxmeer. Dat was de eerste Nederlandse karmelieten-orde uit 1672 na de reformatie, toen alle oude karmelietenkloosters waren verdwenen. Opvallend detail van het klooster is dat de fraaie voorgevel van het klooster aan de tuin en niet aan de straatzijde ligt. Op deze wijze drukten de Karmelieten uit dat ze wel in de…

1853 – Herstel religieuze vrijheid en bisschoppelijke machtsstructuur

1 januari 1853

1871 – Antoon en Jan Jurgens starten met de productie van Margarine

1 januari 1871

Antoon Jurgens is de zoon van boterhandelaar Wilhelminus Jurgens (1780-1836). Hij bouwt het bedrijf van zijn vader verder uit. Van 1844 tot 1850 is hij lid van de gemeenteraad in Oss. Ook is hij president van het armenbestuur en gedurende 25 jaar lid van het katholieke kerkbestuur. Hij betaalt onder meer mee aan de inrichting van de Grote Kerk en in 1876 schenkt hij een nieuw hoofdaltaar. Antoon en zijn vrouw Johanna Lemmens krijgen vijf kinderen…

1872 – Simon van den Bergh start met productie Margarine

1 januari 1872

Samuel van den Bergh () is de zoon van de Simon van den Bergh (Geffen, 1819 – Rotterdam, 6 april 1907) is een Geffense koopman die zijn handelswaar (manufacturen en koloniale waren) verkoopt aan de vele boeren in de regio in ruil voor hun boter. In 1858 verhuist hij met zijn gezin en bedrijf naar Oss dat een centrum van boterhandel is en waar ook de concurrent Antoon Jurgens actief is. De afzetmarkt is Londen, maar door de felle concurrentie van Jurgens levert de boterhandel vooral verlies op en gaan ze in 1868 failliet. Van den…

1875 – Hartog Hartog start met varkensslachterij Hartogs Vleeschfabrieken

1 januari 1875

In 1875 begint Hartog Hartog met zijn vleesfabriek Hartogs Vleeschfabrieken, in de volksmond “d’n Hertog” genoemd. Later kwam er de ontwikkeling van onder andere margarine bij. Hartog zou later met Zwan (van de familie Zwanenburg) uitgroeien tot Unilever en onderdeel uit gaan maken van UNOX.

1880 – Oss heeft 5.000 inwoners

1 januari 1880

1884 – Nathan van Zwanenberg start tweede industriële Osse slachterij

1 januari 1884

In 1884 vestigde Nathan van Zwanenberg zijn industriële slachterij en vleesverwerkingsbedrijf Zwanenberg in Oss. Het groeide snel uit tot een grote concurrent van Hartog, en zou later met dat bedrijf samensmelten tot Unliver en UNOX .

1885 – Oss heeft 7.500 inwoners

1 januari 1885

1891 – Karmelieten bouwen Paterskerk naast klooster in de Molenstraat

1 januari 1891

1894 – Hartog en Zwanenberg worden buren

1 januari 1894

De fabrieken van Hartog en Zwanenberg verhuizen beiden naar het terrein De Rooijen, vlakbij het spoor. De concurrentie werd nu nog feller aangezien ze nu directe buren waren.

1914 – Begin eerste wereldoorlog, Oss heeft 10.000 inwoners

28 juli 1914

1918 – Einde eerste wereldoorlog

11 november 1918

1919 — Titus Brandsma wordt hoofdredacteur krant De Stad Oss

4 mei 1919

Titus Brandsma ziet goede nieuwsvoorziening als een belangrijke voorwaarde voor de emancipatie van het volk en de vernieuwing van de kerk. Hij schrijft: “Wie ziet niet in hoe nodig het is in deze tijd de pers –en niet op zijn minst de plaatselijke pers– sterk te maken?” Dat zou daarna gebeuren; de krant zou onder leiding van Titus Brandsma binnen korte tijd uitgroeien tot een veelgelezen kwaliteitskrant voor de regio. Later zou hij geestelijk adviseur van de Nederlandsche Rooms-Katholieke Journalistenvereeniging worden, en een groot aandeel in de modernisering van de katholieke dagbladpers in Nederland hebben, waaronder betere arbeidsvoorzieningen voor (katholieke) journalisten. Zijn voorstellen tot het oprichten van een journalistenopleiding kregen pas na zijn dood gestalte. Bronnen: Eerste blad — Ter inleiding. De Stad Oss 4 mei 1919. URL: http://osspubliek.hosting.deventit.net/detail.php?nav_id=4-1&index=17&imgid=487327679&id=479771778 De journalistiek moet weer een gidsfunctie vervullen (2016). Emeritus hoogleraar Communicatiewetenschap prof. dr. Joan Hemels. URL: https://www.nieuwwij.nl/themas/titus-brandsma-journalistiek/ Titus Brandsma was niet altijd principieel (2008). Trouw. URL: https://www.trouw.nl/home/titus-brandsma-was-niet-altijd-principieel~a4bac9c6/

1921 – Opening leeszaal met bibliotheek, eerst in het Bondsgebouw op den Heuvel, vanaf april in Villa Josina in de Molenstraat

1 maart 1921

Op 1 maart 1921 is het dan zover; de “Openbare Leeszaal en Boekerij op Roomsch katholieke grondslag” –waarvoor Titus Brandsma zich al vanaf 1919 inzette– wordt geopend. Eerst tijdelijk in het Bondsgebouw op den Heuvel. (Dat was Hotel De Gouden Leeuw, waarvan de achterkant op de plaats was waar nu de ingang van De Schakel is, en de ingang op den Heuvel). Vanaf april van dat jaar wordt de…

1923 – Saal van Zwanenberg sticht Organon als zusterbedrijf van Zwanenberg

1 januari 1923

Saal van Zwanenberg start naast de vleesfabriek met het zusterbedrijf Organon, dat insuline onttrok uit de alvleesklieren van de geslachte varkens. Voorheen werd dat nog als slachtafval beschouwd.

1923 – Titus Brandsma verhuist van Oss naar Nijmegen

1 oktober 1923

Na sinds 1902 in totaal 21 jaar in Oss verbleven te hebben –met een tussenpoos van drie jaar voor zijn studie in Rome– vertrekt Titus Brandsma “vrij onverwacht” naar Nijmegen. Daar is hij benoemd als hoogleraar aan de R.K. Universiteit van Nijmegen (de huidige Radboud Universiteit), waar hij in de faculteit der letteren en wijsbegeerte les zal gaan geven “in de Geschiedenis der Wijsbegeerte (uitgezonderd die der Grieken en Romeinen), de Natuurphilosophie, de Natuurlijke Godsleer, de Wijsbegeerte der Geschiedenis en de Geschiedenis der Mystiek.” Bron: Prof. Dr. Titus Brandsma, O.Carm (30 juni 1923). De Stad Oss Meer informatie is te vinden in het eerste van de drie artikelen over de oorsprong van onze parochie: Osse Karmel 1890 – heden Bronnen: Prof. Dr. Titus Brandsma, O.Carm (30 juni 1923). De Stad Oss. URL: http://osspubliek.hosting.deventit.net/detail.php?nav_id=12-1&index=24&imgid=498250244&id=479774823

1927 – Anton Jurgens en Samuel van den Bergh starten de Margarine Unie

1 januari 1927

De voormalige concurrenten Anton Jurgens en Samuel van den Bergh starten met de Margarine Unie, de voorloper van Unilever.

1929 – Unilever ontstaat uit overname Hartog door Margarine Unie

1 januari 1929

Margarine Unie neemt Hartog over vanwege de margarinetak van het Osse bedrijf en staat sindsdien bekend als Unilever.

1929 – Unilever ontstaat uit fusie Margarine Unie en Britse Lever Brothers

1 januari 1929

Nadat ze in 1929 Hartogs Vleeschfabrieken overnemen fuseert hun bedrijf Margarine Unie datzelfde jaar met het Britse Lever Brothers tot het Unilever-concern.

1930 — Titus Brandsma sticht Karmelkooster Doddendael te Nijmegen

6 januari 1930

De bouw komt eind 1929 gereed en is ontworpen als intiem vierhoekig convent rondom een fraaie binnentuin, waardoor een bescheiden, ingetogen en echt kloosterlijke Karmel ontstaat. Bij de bouw wordt materiaal gebruikt dat vrijkomt uit de afbraak van het oude het voormalig R.K. Canisiusziekenhuis dat op die plaats stond. Hij is veeleisend en stelt strenge regels op. Zo begint de dag steevast om kwart over vijf met gebed en meditatie, ook als Brandsma tot half twee in de nacht heeft zitten werken. Hij verdraagt geen broeders die zich ‘drukken’ en hij verzet zich tegen het voorstel om broeders die aan de universiteit studeren vrij te stellen van het dagelijks koorgebed. In 1942 zal hij in Doddendael gevangen genomen worden. Bronnen: Karmelklooster Doddendaal en de universiteit (2013). Huis van de Nijmegense geschiedenis. URL: https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Karmelklooster_Doddendaal_en_de_universiteit

1934 — Start van oprol Bende van Oss met 160 arrestaties

1 juni 1934

Bij het oprollen van de bende in 1934 worden ruim 160 mensen gearresteerd. Koningin Wilhelmina komt voor deze actie persoonlijk de Koninklijke Marechaussee onderscheiden. De aanwezigheid van de marechaussee zou een ongenaam verrassend vervolg kennen in de Osse zedenzaak die in 1938 aan het licht zou komen. Bronnen: De Bende van Oss. Wikipedia. URL: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bende_van_Oss

1937 – Hartog krijgt nieuwe naam: UNOX

1 januari 1937

De Hartog-fabriek krijgt de naam Unox, naar verluidt een samentrekking van Unilever en het Engelse ‘ox’, dat os betekent.

1938 – Zedenzaak Oss als opmaat voor val kabinet Colijn en jodenvervolging

1 januari 1938

#MeToo avant la lettre? Het zal nog tot 2010 duren voor de katholieken (gedwongen) durven kijken naar de misstanden in eigen gelederen. En nog 6 jaar vooraleer conclusies worden getrokken. En niet alleen naar de feitelijke misbruikers, maar vooral ook naar de rol van de kerkelijke zielzorgers en bestuurders die dat –al dan niet stilzwijgend– lieten bestaan, en de vaak permanente gevolgen voor de slachtoffers. Datzelfde geldt voor Oss. Terwijl de jood snoeihard wordt aangepakt door de impopulaire Nederlanders met nazi-sympathiën, blijven Osse katholieke kerk en volk oorverdovend stil over hun priesters. En voeden daarmee onbedoeld de snode plannen van de NSB-ers. Al weet men wel beter; immers kent iedereen wel een slachtoffer in eigen fabriek, kerk of gezin. Het gebeurt en gonst al lang vóór 1938. Het komt het…

1942 — Titus Brandsma wordt gevangen genomen en naar het “Oranje Hotel” in Scheveningen gebracht

20 januari 1942

De dag ervoor, op 19 januari 1942, werd hij in zijn klooster aan de Doddendaal te Nijmegen gearresteerd. Hij was net terug van zijn rondreis langs de kranten en overlegde op dat moment met zijn vriend Gerard Bodewes, tevens de directeur van dagblad De Gelderlander, over de voortgang van het verzet. Ook wilde hij het advies van Titus Brandsma over de benoeming van een nieuwe hoofdredacteur bij zijn krant, waarbij hij vanuit Den Haag onder zware druk werd gezet een NSB’er te benoemen. Uiteindelijk zou Bodewes zijn laatste krant op 14 maart 1942 uitbrengen. Joan Hemels kwam in zijn recent uitgebrachte boek met…

1944 – Oss bevrijd door de Britten maar Duitsers blijven gevaarlijk tot overgave mei 1945

17 september 1944

Op 17 september 1944 begonnen de geallieerde troepen aan een grote aanval onder de naam Operatie Market Garden. Vanuit het zuiden wilden zij doorstoten naar Arnhem, om van daaruit naar Duitsland te kunnen optrekken. De aanval ging door de lucht en over de grond. Dit plan mislukte voor het grootste deel. De Duitsers leverden veel zwaarder strijd dan verwacht, bij Arnhem maar ook op alle andere plaatsen van de marsroute. De strategisch gelegen spoorbrug bij Ravenstein werd door de Duitsers opgeblazen en de pont onklaar gemaakt. Het kleine vliegveld bij Keent speelde een belangrijke rol binnen Market Garden en werd gebruikt voor de aan- en afvoer van geallieerde troepen en materieel. De luchtaanval van de geallieerden begon op 17 september met het overbrengen van grote aantallen troepen door de lucht naar landingsterreinen bij Arnhem. De vliegroute liep over Oss. Met de mond open van verbazing over die ontzagwekkende stroom vliegtuigen keken de Ossenaren naar de lucht. En van vreugde, de bevrijding was misschien…

1967 – Nieuw Karmelietenklooster aan de Verdistraat

1 mei 1967

Omdat de Karmelieten hun oude klooster in de binnenstad moeten verlaten, laten ze in 1965/1966 een nieuw klooster aan de Verdistraat in de Osse nieuwbouwwijk de Ruwaard bouwen. In september 1967 vindt de verhuizing van de karmelieten plaats. In 1982 wordt het klooster verkocht aan de firma Geurts en wordt het feitelijk een kantoorgebouw. In juni 1984 verlaten de laatste karmelieten het gebouw. Architect J.A….

1984 – Laatste karmelieten verlaten klooster aan de Verdistraat

25 juni 1984

Nadat het klooster aan de Verdistraat in 1982 is verkocht aan de firma Cor Geurtrs, verlaten de laatste karmelieten het klooster om te gaan wonen in twee kleine communiteiten aan de Nieuwe Hescheweg en aan de van Mookstraat. Meer informatie is te vinden in het eerste van de drie artikelen over de oorsprong van onze parochie: Osse Karmel 1890 – heden